Większość osób porównując kwotę brutto, widniejącą na umowie o pracę, z kwotą netto otrzymywaną na konto, odczuwa frustrację, spowodowaną ogromną ilością środków finansowych, jaka nie trafia na ich rachunek oszczędnościowy. Należy mieć jednak świadomość, iż różnica pomiędzy kwotą netto oraz brutto nie jest jedynym kosztem zatrudnienia pracownika, jaki ponosi pracodawca, zazwyczaj musi on ponieść dwukrotnie większy koszt. Składniki wynagrodzenia za pracę są bardzo złożonym tematem, na który ekonomiści poświęcają bardzo dużą ilość czasu. Nasza pensja bowiem, zanim trafi na konto jest wielokrotnie przeliczana, coś jest do niej doliczane, coś odliczane, aż wreszcie, w dniu wyznaczonym w umowie z pracodawcą, otrzymujemy ustaloną wartość środków pieniężnych.
Aby zrozumieć czym są składniki wynagrodzenia za pracę należy najpierw zapoznać się z istniejącymi systemami wynagrodzeń, określającymi jaki będzie charakter naszej pracy, za co otrzymamy pensję i od czego będzie zależała jej wysokość. Jednym z nich jest tak zwany system czasowy, w przypadku którego wielkość wynagrodzenia będzie ściśle uzależniona od ilości przepracowanych godzin. Najczęściej na rynku pracy można spotkać się z wynagrodzeniami wypłacanymi na koniec każdego miesiąca lub do dziesiątego dnia następnego miesiąca. Niektórzy pracodawcy stosują także układ czasowy oparty na wypłacaniu pensji na podstawie ilości przepracowanych godzić. Drugim rodzajem jest tak zwany system akordowy, w wyniku którego ilość otrzymywanych środków finansowych jest uzależniona od efektów naszej pracy, którymi może być ilość pozyskanych klientów, a także ilość wyprodukowanych lub sprzedanych produktów. Jest on uważany za najbardziej motywujący sposób rozliczania się z pracownikami, gdyż im więcej wysiłku włożą oni w pracę, tym większe osiągną zyski. Ostatnim typem jest system prowizyjny, wykorzystywany przede wszystkim w handlu oraz ubezpieczeniach, gdzie przedstawiciele firmy otrzymują określony procent zysków, zależny od wielkości osiągniętych wyników.
Na podstawie przedstawionych powyżej systemów możemy określić składniki wynagrodzenia za pracę, kształtujące jego wartość zapisaną w umowie. Nazywane są one płacą podstawową, jednak nasz pracodawca musi dodatkowo, zgodnie z Kodeksem Pracy, uwzględnić również inne, obligatoryjne części wynagrodzenia, do których zalicza się między innymi dodatek za dyżur w czasie nie objętym pracą, dodatek za pracę w porze nocnej, dodatek za czas, w którym nie wykonujemy pracy z winy pracodawcy, dodatek za pełnienie obowiązków służbowych w dni wolne od pracy i święta, a także w czasie, wykraczającym poza ten określony w umowie.
Składniki wynagrodzenia za pracę w godzinach nocnych wynikają z aktywności zawodowej pracownika przez osiem godzin, w przedziale między godziną dwudziestą pierwszą a siódmą. Wartość zwiększenia naszej pensji wynosi w tym przypadku minimum dwadzieścia procent minimalnej stawki godzinowej, którą oblicza się poprzez podzielenie minimalnego wynagrodzenia przez liczbę godzin pracy w danym miesiącu.
Składniki wynagrodzenia za pracę to również kwota należna za pełnienie dyżuru, który odbywa się poza normalnym czasem pracy. Polega on na tym, iż pracownik jest w gotowości do wykonywania zadań zawodowych, przebywając w domu, w miejscu zatrudnienia lub innej, wskazanej przez pracodawcę lokalizacji. Miejsca w jakich odbywa się dyżur mają istotne znaczenie, gdyż w przypadku gdy jest on pełniony w domu, to pracownikowi nie należy się dodatkowa zapłata, natomiast jeżeli w tym okresie zostanie wezwany do wykonywania obowiązków zawodowych, wówczas otrzyma on wynagrodzenie równoznaczne z podejmowaniem pracy.
Zdarza się czasem, iż pracownik pomimo tego, że zjawi się w miejscu zatrudnienia i jest przygotowany do pracy, to nie może jej podjąć z winy pracodawcy. Składniki wynagrodzenia za pracę są wówczas zwiększane o dodatek za czas, w którym nie wykonujemy pracy. Przykładem takich sytuacji może być między innymi niezapewnienie sprawnych urządzeń lub brak frontu robót, pracownikowi należy się wówczas pełna kwota, wynikająca z umowy o pracę, a jej wartość otrzymujemy poprzez podzielenie stawki przysługującej za przepracowanie całego miesiąca, przez ilość godzin roboczych. Następnie otrzymaną kwotę mnożymy przez ilość godzin, podczas których trwał przestój, otrzymując wartość należnego dodatku.
Kolejnymi, bardzo często występującymi dodatkami są również składniki wynagrodzenia za pracę przysługujące za nadgodziny, a także wykonywanie obowiązków zawodowych podczas dni wolnych oraz świąt.
W przypadku pracy w godzinach nocnych, w niedzielę oraz święta, które nie są dniami pracującymi, pracodawca będzie zobowiązany do wypłacenia dodatkowo stu procent wynagrodzenia, natomiast w przypadku innych dni będzie to jedynie pięćdziesiąt procent. Składniki wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych oblicza się poprzez podzielenie wynagrodzenia zasadniczego przez ilość godzin roboczych w danym miesiącu, a następnie pomnożenie uzyskanej kwoty przez dodatkową ilość przepracowanych godzin.
Składniki wynagrodzenia za pracę mogą stanowić również dodatki fakultatywne, które są przyznawane dobrowolnie przez pracodawcę i mogą zostać wpisane w warunkach umowy z pracownikiem lub w zbiorowych przepisach dotyczących wszystkich pracowników. Aby otrzymać tego typu świadczenie pracownik musi więc spełnić wymagania określone bezpośrednio przez pracodawcę, nie są one bowiem regulowane prawem pracy. Tego typu składniki wynagrodzenia za pracę mogą mieć formę dodatku funkcyjnego, dodatku stażowego, dodatku za szczególne umiejętności, w tym między innymi za znajomość języków obcych, dodatku zmianowego, a także dodatku za pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych.
Tak zwany dodatek funkcyjny stanowi dodatkową część pensji dla osób piastujących wysokie stanowiska, przede wszystkim kierownicze oraz inne polegające na zarządzaniu oraz kierowaniu grupą pracowników. Przywilej ten zyskuje pracownik z chwila gdy podpisuje umowę o pracę na danym stanowisku, może zostać on wyznaczony kwotowo lub procentowo.
